Dịch hạch: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị
Đã Xem: 16
Dịch hạch: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị
1. Giới Thiệu Chung
Dịch hạch là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi khuẩn Yersinia pestis gây ra. Đây là một trong những căn bệnh từng gieo rắc nỗi kinh hoàng suốt nhiều thế kỷ trong lịch sử nhân loại. Với khả năng lây lan nhanh và tỷ lệ tử vong cao, dịch hạch từng khiến hàng trăm triệu người thiệt mạng, đặc biệt là trong các trận đại dịch tại châu Âu, châu Á và Bắc Phi.
Tên gọi "dịch hạch" thường gắn liền với cụm từ “Cái chết đen” (Black Death), một đại dịch cướp đi sinh mạng của hàng chục triệu người trong thế kỷ 14. Tuy hiện nay y học đã có thể điều trị được dịch hạch, nhưng căn bệnh này vẫn chưa hoàn toàn biến mất và luôn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát ở những khu vực có điều kiện vệ sinh kém và dịch vụ y tế hạn chế.
2. Nguyên Nhân Gây Bệnh
Tác nhân chính gây ra dịch hạch là vi khuẩn Yersinia pestis, được phát hiện bởi bác sĩ người Thụy Sĩ Alexandre Yersin vào năm 1894 trong thời kỳ bùng phát dịch hạch ở Hồng Kông. Loài vi khuẩn này sống trong máu và mô của các loài động vật gặm nhấm, đặc biệt là chuột, và thường được truyền sang người qua vết cắn của bọ chét nhiễm bệnh (Xenopsylla cheopis).
Vi khuẩn có thể xâm nhập cơ thể qua da bị tổn thương, đường hô hấp hoặc tiêu hóa. Tùy thuộc vào con đường lây nhiễm và sự phát triển trong cơ thể, dịch hạch sẽ phát triển thành ba thể chính khác nhau.
3. Các Thể Lâm Sàng Của Dịch Hạch
-
Dịch hạch hạch (Bubonic plague)
-
Là dạng phổ biến nhất.
-
Biểu hiện: Sốt cao đột ngột, ớn lạnh, đau đầu, mệt mỏi, sưng đau hạch bạch huyết – thường ở bẹn, cổ hoặc nách.
-
Nếu không được điều trị kịp thời, vi khuẩn có thể lan vào máu và chuyển sang thể nhiễm trùng huyết hoặc thể phổi.
-
-
Dịch hạch phổi (Pneumonic plague)
-
Là dạng nguy hiểm nhất và có khả năng lây từ người sang người qua giọt bắn.
-
Biểu hiện: Ho khan, khó thở, đau ngực, ho ra máu, suy hô hấp.
-
Nếu không điều trị trong vòng 24 giờ, bệnh thường dẫn đến tử vong nhanh chóng.
-
-
Dịch hạch nhiễm trùng huyết (Septicemic plague)
-
Vi khuẩn lan trực tiếp vào máu.
-
Biểu hiện: Sốt cao, tụt huyết áp, chảy máu dưới da, hoại tử đầu chi, sốc nhiễm trùng.
-
Đây là thể có tỷ lệ tử vong cao nhất nếu không được can thiệp sớm.
-
4. Các Trận Đại Dịch Lịch Sử
-
Cái chết đen (Black Death) – Thế kỷ 14
-
Xảy ra từ năm 1347 đến 1351, lan rộng khắp châu Âu.
-
Cướp đi sinh mạng của khoảng 75–200 triệu người.
-
Làm suy yếu nghiêm trọng hệ thống phong kiến, ảnh hưởng lớn đến kinh tế, văn hóa và xã hội châu Âu.
-
-
Đại dịch hạch ở Trung Quốc và Ấn Độ (1855–1959)
-
Xuất phát từ Vân Nam, Trung Quốc rồi lan đến Hồng Kông, Ấn Độ và nhiều quốc gia khác.
-
Gây tử vong cho hơn 12 triệu người, chủ yếu ở Ấn Độ.
-
Cũng là thời điểm các nhà khoa học lần đầu phát hiện và phân lập được vi khuẩn Yersinia pestis.
-
-
Dịch hạch Madagascar (thế kỷ 21)
-
Gần đây, Madagascar nhiều lần ghi nhận các đợt bùng phát dịch hạch, đặc biệt trong những năm 2017–2021.
-
WHO đã có các chiến dịch can thiệp, cung cấp thuốc men và nâng cao ý thức cộng đồng.
-
5. Cơ Chế Lây Truyền
Dịch hạch thường lây theo các con đường sau:
-
Qua bọ chét cắn: Bọ chét hút máu từ chuột nhiễm bệnh rồi cắn người, truyền vi khuẩn vào máu.
-
Tiếp xúc với động vật nhiễm bệnh: Qua vết thương hở, niêm mạc.
-
Hít phải giọt bắn từ người bệnh (thể phổi): Là con đường lây lan nguy hiểm nhất vì có thể gây dịch lớn nếu không kiểm soát kịp.
6. Điều Trị và Phòng Ngừa
1. Điều Trị
-
Dịch hạch có thể điều trị hiệu quả bằng kháng sinh nếu phát hiện sớm.
-
Các loại kháng sinh thường dùng: streptomycin, gentamicin, doxycycline, ciprofloxacin.
-
Ngoài ra, cần chăm sóc hỗ trợ: truyền dịch, hỗ trợ hô hấp, kiểm soát sốc nhiễm trùng.
2. Phòng Ngừa
-
Kiểm soát quần thể chuột và bọ chét.
-
Không tiếp xúc hoặc ăn thịt động vật hoang dã.
-
Giám sát và cách ly các ca nghi nhiễm.
-
Sử dụng trang bị bảo hộ khi tiếp xúc với người bệnh.
-
Một số vắc xin phòng dịch hạch đã được phát triển nhưng hiện chưa phổ biến rộng rãi.
